گفتمان خشونت نمادین در رمان‌های دهه ۹۰ ایران با رویکرد بوردیو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه پیام نور، شهرکرد، ایران

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران.

10.22034/lda.2025.144490.1086

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی بازنمایی خشونت نمادین در رمان‌های ایرانی دهه ۱۳۹۰ می‌پردازد و می‌کوشد با تکیه بر نظریه بوردیو، سازوکارهای پنهان سلطه و بازتولید نابرابری را در این آثار آشکار سازد. بر اساس چارچوب نظری بوردیو، خشونت نمادین به‌عنوان شکلی از سلطه نرم و نامرئی، در بستر زبان، نهادها و روابط اجتماعی بازتولید می‌شود و از همین‌رو خطرناک‌تر از خشونت آشکار تلقی می‌گردد. در این پژوهش هفت رمان شاخص دهه ۱۳۹۰ شامل من منچستریونایتد را دوست دارم (یزدانی خرم،1391)، تاول (افروزمنش، 1392)، لب بر تیغ (سناپور،1393)، بیست زخم کاری (حسینی‌زاد، 1395)، ملکان عذاب (خسروی،1397)، خفاش شب (گلشیری،1399) و پس‌کوچه‌های سکوت (مودب‌پور،1399) با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهند که خشونت نمادین در این آثار در پنج سطح اصلی بروز می‌یابد: خانواده، اجتماع و طبقه، زنان، زبان و روایت و نهادها. خانواده به‌عنوان نخستین نهاد اجتماعی، نقش محوری در درونی‌سازی کلیشه‌های جنسیتی دارد؛ در سطح اجتماعی و طبقاتی، فرودستان با طرد و تحقیر مواجه‌اند؛ زنان بیشترین قربانیان خشونت نمادین‌اند و زبان و روایت نیز ابزارهایی برای انتقال و مشروعیت‌بخشی به سلطه‌اند. افزون بر این، نهادهای آموزشی، رسانه‌ای و اداری در تثبیت این وضعیت نقشی بنیادین ایفا می‌کنند. در عین حال، برخی رمان‌ها همچون تاول امکان مقاومت در برابر خشونت نمادین را نیز بازنمایی کرده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نظریه خشونت نمادین بوردیو ابزاری کارآمد برای تحلیل رمان‌های اجتماعی ایران در دهه ۱۳۹۰ است و این آثار همزمان هم بازتاب‌دهنده سلطه و هم عرصه‌ای برای افشای آن به شمار می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار