دکتری تخصصی زبان‌شناسی، پژوهشگر زبانکده ملی، تهران، ایران.
10.22034/lda.2025.144410.1067
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی و بازنمایی دیدگاه متخصصان زبان‌شناسی و ادبیات دربارۀ زبان فارسی و سایر زبان‌های ایران انجام شده است تا نحوه بازنمایی نگرش‌ها و ایدئولوژی‌های پنهان در این گفتمان‌ها شناسایی شود. داده‌های پژوهش شامل مجموعه‌ای از نشست‌ها، سخنرانی‌ها و میزگردهای رسمی برگزارشده توسط نهادهایی مانند بنیاد سعدی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مراکز دانشگاهی در بازۀ زمانی سال‌های ۱۴۰0 تا ۱۴۰۴ است. این مقاله از نوع توصیفی–تحلیلی است و تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از رویکردی تلفیقی در چارچوب زبان‌شناسی کاربردی انتقادی و تحلیل گفتمان انتقادی مبتنی بر دیدگاه پنی‌کوک انجام شده است. این تحلیل به بررسی چگونگی بازنمایی زبان فارسی و دیگر زبان‌های ایران، مشروعیت‌بخشی، تسلط گفتمانی، هژمونی زبانی و نحوه بازتولید نابرابری‌های زبانی می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که برخی از متخصصان زبان نیز دیدگاه‌هایی را مطرح می‌کنند که از منظر زبان‌شناسی محل تردید یا حتی مردود شمرده می‌شوند؛ زیرا بسیاری از گزاره‌ها در نشست‌ها، مانند «فارسی بر ایرانیان تحمیل نشده است» یا «فارسی زبان مشترک همه ایرانیان است»، بازتاب‌دهندۀ ایدئولوژی زبان معیار و طبیعی‌سازی هژمونی زبانی هستند که واقعیت تاریخی و اجتماعی تنوع زبانی را کم‌رنگ می‌کنند. همچنین، ادعاهایی که آموزش به زبان‌های غیرفارسی را محدود یا «افراطی» می‌دانند، بازتولید نابرابری‌های زبانی و مشروعیت‌بخشی به سلطه گفتمانی ایدئولوژی تک‌زبانی را تقویت می‌کنند. این نتایج بر اهمیت توجه به بازنمایی‌های انتقادی در سیاست‌های زبانی، آموزش و پژوهش‌های زبان‌شناختی تأکید دارند و نشان می‌دهند که زبان، فراتر از ابزار ارتباط، عرصه‌ای برای بازتولید قدرت و ایدئولوژی است.
)