بررسی مفهوم «قدرت» در تراژدی آنتیگونه بر مبنای روش تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده ادبیات دانشگاه ایلام

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام

چکیده

پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به واکاوی مفهوم «قدرت» در تراژدی آنتیگونه بر مبنای نظریۀ گفتمانی فرکلاف پرداخته است. بررسی‌های زبانی و گفتمانی نشان می‌دهد که قدرت به عنوان یک گفتمان مسلط در ساختار بیرونی و درونی این تراژدی تأثیرگذار بوده است. در این تحلیل با توجه به سه رویکرد توصیف، تفسیر و تبیین، مشخص شد که در سطح توصیف: 1. واژگان ساختار سلسله‌مراتبی دارند. 2. بیشترین وجه افعال، امری است. 3. در نظام نوبت‌گیری، شخصیت فرادست به عنوان فرمانروا، بیشترین دیالوگ‌ها را به خود اختصاص داده است. 4. از نظر لحن کلام، لحن توبیخ‌آمیز و کنشی در تقابل با لحن ضعیف، التماسی و شکایت‌آمیز قرار گرفته است. در سطح تفسیر، گفتمان «قدرت متمرکز» با طرح مؤلفه‌هایی چون برقراری نظم و امنیت، حفظ قانون، پاسداشت میهن، قدرت را طبیعی‌سازی کرده است و گفتمان‌های خُرد را به حاشیه رانده و زمینه را برای تثبیت کلان‌گفتمان قدرت آماده کرده است. در سطح تبیین به عنوان یک فرایند اجتماعی، عواملی چون گذار از نظام کهنه به نو، تقابل پادشاهی و دموکراسی، تقابل زن و مرد در نظام مردسالاری، زمینه ساز شکل-گیری این تراژدی بوده‌اند در واقع گفتمان حاکم توانسته است با انتقال مجازات از یک فرد فرادست به فرودست، فضا را به سمت تراژدی سوق دهد و از این طریق کارسازی خود را نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقاگل­زاده، فردوس. (1390). تحلیل انتقادی گفتمان، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
آقاگل­زاده، فردوس­. سادات غیاثیان، مریم. (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، مجله زبان و زبانشناسی، 5، 39- 54.
بنویدی، فاطمه. سجودی، فرزان. (1391).«بازتاب اندیشه هگل در تراژدی آنتیگونه»، نشریه هنرهای زیبا، (17)، 1، 47- 53.
جویس، پیتر. (1391). آشنایی با علوم سیاسی، ترجمه: پرویز بابایی، تهران: معین.
درویشعلی پوراستانه، لیلی. باقری خلیلی، علی­اکبر. (1395). «بررسی مقایسه­ای «ویژه زبان» قدرت در سیاست‌نامه و نصیحه­الملوک»، متن­شناسی ادب فارسی، (29)، 1، 35- 54.
سوفوکلس. (1385). افسانه­های تبای، ترجمه: شاهرخ مسکوب، چاپ چهارم، تهران: خوارزمی.
شاهسوند بغدادی، پریچهر. عمویی، حامد و حسین­خانی، الهام. (1397). «بررسی رابطۀ خودکامگی و آزادی در اسطوره سیاسی آنتیگونه سوفوکلس»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، (14)،  53،  207- 242.
فتوحی، محمود. (1391). سبک­شناسی [نظریه­ها، رویکردها و روش­ها]، چاپ اول،تهران: انتشارات سخن.
فرشیدورد، خسرو. (1388). دستور مفصل امروز، چاپ سوم، تهران: سخن.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فوکو، میشل. (1389). نظم اشیاء، مترجم: یحیی امامی، چاپ اول،تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
گالبرایت، جان کنت. (1381). آناتومی قدرت، ترجمه: محبوبه مهاجر. چاپ دوم، تهران: سروش.
محمودی­تازه­کند، فاطمه. (1391). «قدرت و زبان در قصه­های صمدبهرنگی از دیدگاه تاریخ­گرایی نوین»، فصلنامه نقد ادبی، (5)، 17، 175- 191
مدنی، سید جلال­الدین. (1382). مبانی و کلیّات علوم سیاسی، تهران: اسلامیّه.
میری، افسانه. مهدوی، محمد­جواد. شریفی، شهلا. محمودبختیاری، بهروز. (1397). «مقایسۀ قدرت دوشخصیت محوری در رمان آتش بدون دود»، جستارهای زبانی. (47)، 5، 143- 166.
نوابخش، مهرداد. کریمی، فاروق. (1388). «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو»، فصلنامه مطالعات سیاسی، 3. 1- 17.
هنرمند، سعید. (1393). درآمدی بر فوکو: در بارۀ قدرت. گفتمان. آگاهی. تاریخ و فضا. چاپ اول، تهران: جوان.
هیپولیت، ژان. (1365). مقدمه بر فلسفۀ تاریخ هگل. ترجمه: باقر پرهام، چاپ اول، تهران: آگه.
یورگنس، ماریان. فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، چاپ اول، تهران: نی.