تحلیل بازتاب ساختار اجتماعی در محتوای رمان زیبا اثر محمد حجازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه اصفهان

2 دانش‌آموختۀ مقطع ارشد زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه زنجان

3 دانش‌آموختۀ مقطع ارشد زبان و ادبیات انگلیسی

چکیده

چکیده
نقد اجتماعی حوزۀ نسبتاً جدیدی از مطالعات ادبی است که پس از پیدایش دانش جامعه‌شناسی در قرن نوزدهم پدیدار شده است. جامعـه‌شناسی آفرینش ادبی، جامعه‌شناسی محتوا، اجتماعیات در ادبیات، جامعه شناسـی کتـاب و نقد اجتماعی شاخه‌های مختلف جامعه‌شناسی ادبیات را تشکیل می‌دهد. این شیوه از نقد ادبی ابتدا در آثار مادام دوستال (1800م)» با دو مفهوم «روح زمانه و «روح قومی» آغاز شد و با تلاش‌‌های ایپولت تن (1828-1893) پیوند میان جامعه و ادبیات به‌صورت وسیع‌تر مطرح‌ گردید.‌ بعد از آن جورج لوکاچ و لوسین گلـدمن، تحت تأثیر نقد مارکسیستی به تحلیل ارتباط جامعه و آثار ادبی پرداختند. پژوهش حاضر، رمان زیبا، اثر محمد حجـازی را از منظـر جامعـه شناسـی ادبیات برپایۀ نظریات لوکاچ و گلدمن، با روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسـی قـرار داده و تأثیر جامعه و روح زمانه را در شکل‌گیری محتوا و ساختار حوادث آن تبیین می‌نماید. در نهایت این نتیجه حاصل می‌شود که رمان زیبا، آگاهانه یا ناخودآگاه، ساختار ذهنـی و اندیشـه قدرت حاکم ایران بعد از کودتای 1299و شـیوۀ برخـورد آن‌هـا بـا دور‌ۀ مشروطه را حمل می‌کند. نویسنده به نمایندگی از این قشر، گفتمان و اندیشۀ گروه خود را در قالب این اثر ارائه می‌دهد و قصـد آن‌هـا در تخریـب عصـرمشـروطه و دستاوردهای آن به‌وضوح در رمان دیده می‌شود.
واژه‌های کلیدی: روح زمانه، جامعه‌شناسی رمان، نقد اجتماعی، رمان زیبا، محمد حجازی

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرین پور، یحیی. (1382). از نیما تا روزگار ما؛ چاپ چهارم، تهران: زوار.
 اکرمی، میرجلیل، پاشایی، محمد. (1392). «بازخوانی رمان زیبا  (تأملی در ژرف ساخت رمان زیبا)»، زبان و ادب فارسی (دانشگاه تبریز)، 66 ، 227، 18-1.
  ایو تادیه، ژان. (1377). نقد ادبی در قرن بیستم؛ ترجمه محمد رحـیم احمـدی، تهران: انتشـارات سـوره.
چگینی علی آبادی، ناهید. (1386). «صحنه‌پردازی و توصیف در رمان زیبا» ادبیات داستانی،1386 ، 107، 59-52.
 حجازی، محمد. (بی‌تا). زیبا، سه جلد در یک مجلد؛ تهران: انتشارات ابن سینا.
حکیم­فر، عبـداالله. (1353). «وفیـات معاصـرین، اسـتاد محمـد حجـازی»،گوهر، 13، 92-89.
درگاهی، محمود. (1377). نقد شعر در ایران؛ اول، تهران: امیر کبیر.
دهقانی، حمیده؛ حیدری، آرمان؛ رضایی، رضا و رامین مرادی. (1402). «ارزیابی و نقد جامعه‌شناسانۀ بازنمایی هویت زنانه در رمان‌های محمد حجازی (هما، زیبا، پریچهر)»، نقد ادبی. ۱۶ (۶۲) :41-1.
 زرین­کوب، عبدالحسین. (1372). آشنایی با نقد ادبی؛ تهران: سخن.
 شمیسا، سیروس و شهناز ولی‌پور. (1386). «نگاهی به آرای جورج لوکاچ در زمینه ی نقد مارکسیستی»، مجله دانشکده علوم انسانی سمنان، 20، 98-87.
شوکت، حمید. (1386). در تیررس حادثه، زندگی سیاسی قوام­السـلطنه؛ تهران: نشـر اختـران.
 عسگری، عسگر. (1387). نقد اجتماعی رمان فارسی؛ تهران: فرزان روز.
 علایی، مشیت. (1380). «نقد ادبی و جامعه شناسی» کتاب مـاه ادبیـات و فلسـفه، 20، 47- 46.
 گلدمن، لوسین. (1369) نقد تکوینی، ترجمۀ محمدعلی غیاثی، تهران: بزرگمهر.
گلدمن، لوسین. (1371). جامعـه­شناسـی ادبیـات (دفـاع از جامعـه شناسـی رمـان)؛ مجمـد جعفـر پوینده،اول، تهران: هوش و ابتکار.
کامشاد، حسن. (1384 ). پایه گذاران نثر جدید فارسی؛ تهران: نشر نی.
 کسروی، احمد. (2537 شاهنشاهی). تاریخ هیجده ساله آذربایجان؛ جلد اول، چاپ نهم، تهران: امیر کبیر.
 لوکاچ، جورج. (1377). درباره رمان، درآمدی بر جامعـه شناسـی؛ ترجمـه و گزیـده محمـد جعفـر پوینده، چاپ اول، تهران: انتشارات نقش جهان.
لوکاچ، جورج. (1381) جامعه‌شناسی رمان، محمدجعفر پوینده، دوم، تهران: چشمه.
لوکاچ، جورج. (1380) نظریۀ رمان، ترجمۀ حسن مرتضوی، چاپ اول، تهران: نشر چشمه.
مصاحبی­پور ایرانیان، جمشید (1358). واقعیت اجتماعی و جهان داستان؛ اول، تهران: امیرکبیر.
ولک، رنه. (1377).  تاریخ نقد جدید؛ ج چهارم، ترجمه سعید ارباب شیرانی، اول، تهران: نیلوفر.