خوانش گفتمان مدار تاریخ اردلان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

تحلیل گفتمان، رویکردی است که از زیرشاخه های زبان‌شناسی محسوب می شود و در تحلیل هر نشانۀ زبانی کاربرد دارد. نخستین بار، زلیک هریس ، زبان‌شناس آمریکایی در سال 1952 در مقاله ای این اصطلاح را به کار برد. نگاه او بیشتر ساختارگرایانه بود اما پس از وی بسیاری از زبان‌شناسان، تحلیل گفتمان را نقطۀ مقابل تحلیل متن دانستند.
یکی از شاخه های تحلیل گفتمان، تحلیل گفتمان انتقادی است که رویکردی بینارشته ای برای مطالعۀ گفتمان است و با تحلیل کردن زبان، نشان می دهد متن و گفت‌وگو به بازتولید قدرت سیاسی و اجتماعی می‌پردازند. نورمن فرکلاف زبان‌شناس انگلیسی از بنیان‌گزاران این نظریه است که برای گفتمان سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین را بیان کرده است.
با توجه به اینکه هر کتاب تاریخی از صافی نگاه ایدئولوژیک نویسنده اش گذشته، همواره همراه با سوگیری است؛ بنابراین قابلیت مطالعۀ گفتمانی دارد.
در مقالۀ حاضر پس از بررسی مبانی نظری تحلیل گفتمان، کتاب تاریخ اردلان نوشتۀ مستوره اردلان در سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین خوانش می شود.
تحلیل این کتاب از منظر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نشان می دهد علاوه بر گفتمان غالب لایۀ بیرونی متن که حمایت همه‌جانبه از خاندان اردلان است، گفتمان های دیگری در لایه های زیرین متن وجود دارد که بیانگر دیدگاه ایدئولوژیک نگارندۀ آن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقاگل‌زاده، فردوس (1394). تحلیل گفتمان انتقادی؛ تکوین تحلیل گفتمان در زبان‌شناسی، تهران: علمی‑فرهنگی.
آقاگل‌زاده، فردوس و غیاثیان، مریم‌سادات. (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، زبان و زبان‌شناسی، 5، 160-158.
اردلان، مستوره (1946 م.). تاریخ اردلان، مقدّمه، تصحیح و تحشیه: ناصرآزادپور، سنندج: چاپخانۀ بهرامی.
اردلان، مستوره (2005 م.). تاریخ الاکراد، به همت جمال احمدی آیین، اربیل: آراس.
آشوری، داریوش (1373). دانشنامۀ سیاسی؛ فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی، تهران: مروارید.
برتنس، هانس. (1383). مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
برفروخت، رزگار و عمادی، محمدحسین. (1392). «وضعیت امارت اردلان در دورۀ فترت (اواخر زندیه تا روی کار آمدن قاجار) و نقش‌آفرینی این خاندان در تاریخ ایران اوایل قاجار»، پژوهش‌های علوم انسانی، 26، ۵۶‑۳۳.
بشیری، محمود. (1390). جلال‌پژوهی، تهران: خانۀ کتاب.
بهرام‌پور، شعبان‌علی. (1378). درآمدی بر تحلیل گفتمان؛ مجموعه مقالات گفتمان و تحلیل گفتمانی، به اهتمام محمدرضا تاجیک، تهران: فرهنگ گفتمان.
پاینده، حسین. (1397). «خوانش متن به شیوۀ تاریخ‌گرایان نوین (تحلیل گفتمان سووشون)»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 53، ۳۹‑۱۱.
پرینس، جرالد. (1391). روایت‌شناسی؛ شکل و کارکرد روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
پهلوان‌نژاد، محمدرضا؛ صحراگرد، رحمان و فلاحی، محمدهادی. (1388). «شیوه‌های بازنمایی کارگزاران اجتماعی در نشریات دورۀ مشروطه از نظر گفتمان‌شناسی انتقادی با عنایت به مؤلفه‌های گفتمان‌مدار جامعه‌شناختی‑معنایی، زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، 1، ۷۳‑۵۱.
درّی، زهرا. (1389). «بررسی و تحلیل لایۀ ایدئولوژیک واژگان در داستان امیرارسلان»، دهخدا، صص ۲۷۴‑۲۴۵.
دیلمی، حسن بن محمد. (1376). ارشادالقلوب. ترجمۀ سیدعباس طباطبایی، قم: جامعۀ مدرسین.
رادفر، ابوالقاسم. (1389). «مستورۀ کردستانی، مهین‌بانوی شعر و هنر و عرفان»، پژوهش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، 7، 13‑24.
رشیدی، فریبا و صادقی شهپر، رضا. (1400). «تحلیل انتقادی داستان‌های کوتاه خسروشاهانی برپایۀ نظریۀ فرکلاف»، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 21، ۲۵۲‑۲۲۵.
سلطانی، علی‌اصغر. (1384). قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
سلیمی، اصغر. (1383). گفتمان در اندیشۀ فوکو. کیهان فرهنگی، 219، 55-50.
سلیمی، علی و نعمتی، فاروق. (1390). «مضامین مشترک دینی در اشعار مستوره اردلان و عائشه تیمور»، فصلنامۀ علمی‑پژوهشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، 8، 92-72.
شریفی، احمد. (1385). «مستوره از دیدگاه شرق شناسان. از مجموعه کتاب زندگی‌نامه، خدمات علمی و فرهنگی مستوره»، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شعیری، حمیدرضا. (1389). تجزیه و تحلیل نشانه‑معناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
ضمیران، محمد. (1382). درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، تهران: قصه.
طالبیان، یحیی و امین، ندا. (1397). «تحلیل‌وبررسی ساختارهای گفتمان‌مدار در روایت ابوالفضل بیهقی از ماجرای حسنک وزیر»، متن‌پژوهی ادبی، 77، ۱۲۴‑۹۳.
طلوعی‌آذر، عبدالله و امجدی، محی‌الدین. (1398). «بررسی اشعار مستوره اردلان و پروین اعتصامی و مقایسه و تحلیل سبک شعری آنان»، پژوهش‌های تطبیقی زبان و ادبیات ملل، 15، ۹۴‑۷۷.
عرب‌زاده، فاطمه؛ حیاتی، زهرا و ایشانی، طاهره. (1395). «تحلیل انتقادی گفتمان حکومت در باب اول بوستان سعدی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 42، ۳۰‑۱.
عضدانلو، حمید. (1380). گفتمان و جامعه. تهران: نی.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1391). سبک‌شناسی، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فرزی، فرزاد و رجبی، رمضان. (1394). «ساختار سیاسی‑اداری خاندان اردلان کردستان (با تکیه بر مناسبات با صفویان)»، تاریخ‌نامۀ خوارزمی، 7، ۱۷۱‑۱۴۵.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
فقیه ملک‌مرزبان، نسرین و فردوسی، مرجان. (1393). «تحلیل انتقادی گفتمان صوفیه در گلستان سعدی»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 3، ۱۲۰‑۷۸.
قدیمی قیداری، عباس. (1388). «تاریخ‌نگاری محلی کردستان و ظهور نخستین تاریخ‌نگار زن در ایران»، پژوهش‌های تاریخی، 1، ۱۲۸‑۱۱۳.
کلهر، محمد. (1397). «تأملی بر نقش آنیموس در زندگی و تاریخ مستوره»، مطالعات تاریخی فرهنگی، 37، ۱۳۲‑۱۰۷.
مشایخی، حمیدرضا و زارع اطاقسرایی، سعیده. (1399). «تحلیل بافت متنی و بافت موقعیتی سطح دلالی خطبۀ قاصعه»، فصلنامۀ مطالعات ادبی متن اسلامی، 3، ۳۱‑۹.
مفاخری، بهزاد. (1401). «تاریخ‌نگاری مستوره اردلان در تاریخ الاکراد»، تاریخ و تمدن اسلامی، 39، 98-97.
مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.
میلز، سارا. (1388). گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، تهران: هزارۀ سوم.
نبی‌لو، علیرضا و دادخواه، فرشته. (1389). «تحلیل مدیر مدرسۀ آل احمد بر مبنای سبک‌شناسی انتقادی»، پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، 3، ۱۰۳۱‑۹۹۱.
یارمحمدی، لطف‌الله. (1380). «تناسب کاربرد روش‌های کمّی‌وکیفی در تحلیل گفتمان»، نامۀ فرهنگ، 39، ۵۴‑۴۹.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.