گفتمان بوم‌گرایی در آثار علی اشرف درویشیان (مطالعۀ موردی: مجموعه داستان‌های آبشوران و همراه آهنگ‌های بابام)

هدایتی زاده, هاجر; کرمی چمه, یوسف

doi:10.22034/lda.2023.139628.1001

گفتمان بوم‌گرایی در آثار علی اشرف درویشیان (مطالعۀ موردی: مجموعه داستان‌های آبشوران و همراه آهنگ‌های بابام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

² استادیار گروه زبان و ادبیات، دانشکده علوم و فنون مرزبانی، دانشگاه جامع علوم انتظامی امین، تهران، ایران.

10.22034/lda.2023.139628.1001

چکیده

یکی از انواع نظریه‌های ادبی که در چند سال اخیر در ایران موردتوجه قرار گرفته است، نقد بوم‌گرایانه است. این نقد به بررسی چگونگی تعامل انسان با محیط‌زیست می‌پردازد؛ که این شیوۀ تعامل به‌صورت ضمنی، حاوی گفتمان خاصی است که نویسنده یا راوی با استفاده از بافت موقعیتی، کلامی و پیشینة تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی داستان یا حادثه‌ای، آن را به مخاطب انتقال می‌دهد. در این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی دیدگاه‌های بوم‌گرایانة علی‌اشرف درویشیان (1396-1320 ه.ش) در دو مجموعه داستان او با عنوان «آبشوران» و «همراه آهنگ‌های بابام» پرداخته شده است. در آثار واقع‌گرایانۀ درویشیان، طبیعت تنها مکان رویداد حوادث تلقی نمی‌شود؛ بلکه به‌عنوان بستر و زمینة اصلی داستان، خود عامل پیشبرد حوادث است و به‌طور مستقیم بر شخصیت‌ها اثر می‌گذارد و همچنین به‌طور متقابل تحت تأثیر انسان‌ها و تصمیمات آن‌ها قرار می‌گیرد. ارتباط دو سویة طبیعت و زندگی طبقة فرودست به نحو بارزی درویشیان را تحت تأثیر قرار داده بود. مسئلۀ اصلی این پژوهش، بررسی و تحلیل معنایی است که در دو مجموعه داستان آبشوران و همراه آهنگ‌های بابام در پیوند با طبیعت دیده می‌شود؛ بنابراین، ذیل عناوین «ایدئولوژی و گفتمان»، «گفتمان و قدرت» و «گفتمان‌های مخرب و گفتمان‌های دوپهلو»، به ارتباط طبیعت با انسان در آثار درویشیان پرداخته شد. تفسیر موارد ذکرشده نشان از آن دارد که زیست‌بوم و گفتمان بوم‌گرایانه نقش بسیار زیادی در شکل‌گیری واقعیت و طرز تلقی آن، نام‌گذاری‌ها، ایدئولوژی و سلطة آن بر مردم فرودست دارد.

کلیدواژه‌ها