بازنمایی زبان جنسیت‌گرا در آثار سعدی و فردوسی: تحلیل گفتمان انتقادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی زبان‌شناسی، پژوهشگر زبانکده ملی، تهران، ایران.

چکیده

ادبیات کلاسیک فارسی، به‌عنوان بازتابی از ساختارهای فرهنگی و ایدئولوژیک جامعه، نقش مهمی در تکوین و تثبیت گفتمان‌های مسلط از جمله گفتمان جنسیت‌زده ایفا کرده است. پژوهش حاضر بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی به بررسی بازنمایی زبان جنسیت‌گرا در آثار سعدی و فردوسی می‌پردازد تا سازوکارهای زبانی و مؤلفه‌های گفتمان‌مدار را که در تولید و بازتولید نظم نمادین مردسالار در این متون ایفای نقش می‌کنند، شناسایی کند. داده‌های پژوهش به‌صورت هدفمند شامل نمونه‌هایی از ابیات شاخص در آثار شاعران مذکور است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و گردآوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای انجام شده است. نتیجۀ واکاوی متون نشان می‌دهد که هرچند نحوۀ بروز گفتمان و زبان هر دو شاعر در بافت‌های تاریخی و فرهنگی متفاوتی شکل گرفته است؛ اما در ابیات هر دو شاعر، زبان جنسیت‌گرا وجود دارد و در لایه‌های زبانی و معنایی نمایان است که این پدیده، نشان از ردّ پای سلطۀ مردسالارانه است و به بازتولید گفتمان جنسیت‌زده دامن زده‌اند؛ بنابراین، این پژوهش نشان می‌دهد که ادبیات کلاسیک فارسی با وجود تفاوت‌های سبکی و تاریخی، در مجموع در خدمت حفظ نظم نمادین مردمحوری عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات