تحلیل گفتگوهای خسرو و شیرین در منظومۀخسرو وشیرین نظامی (برپایۀجفت‌های هم‌جوار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

چکیده

تحلیل مکالمه، یکی از راه‌های کشف معانی در پاره‌گفتارهاست. این نوع بررسی و تحلیل هرچند زیر مجموعۀ تحلیل گفتمان قرار می‌گیرد اما به صورت مجزّا و با بررسی هر پاره‌گفتار می‌توان نحوۀ تعامل طرفین گفتگو و معانی مدّنظر آن‌ها را دریافت. جفت‌های هم‌جوار یکی از جنبه‌های مورد بررسی در تحلیل مکالمه است که از طریق آن می‌توان به چگونگی انتقال معنا و سپس تفسیر آن‌ها پی برد. با بررسی این جنبه از تحلیل مکالمه در مکالمه‌های میان خسرو و شیرین، می‌توان جایگاه یک پاره‌گفتار در جفت هم‌جوار را با توجّه به بافتی که در آن قرار گرفته‌اند، تعیین و ساختارهایی که خسرو یا شیرین برای پاسخگویی ترجیح می‌دهند، پیدا کرد و به تحلیل آن‌ها پرداخت. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل مکالمه‌های خسرو و شیرین در منظومۀ خسرو و شیرین بر پایۀ جفت‌های هم‌جوار پرداخته است. نتایج پژوهش، بیانگر این است که خسرو و شیرین به نوبت سخن می‌گویند و نوبت‌های گفتگو را رعایت می‌کنند و در این میان، کسی که بیشتر از دیگری پاره‌گفتارهای مرتبط با سخن دیگری را بیان می‌کند، شیرین است و در مقایسه با خسرو بیشتر از او هم، از تمثیل برای ابراز دیدگاه و تثبیت هویّت پادشاهی خود استفاده می‌کند؛ امّا خسرو به طور عامدانه برخی از سخنان شیرین را نادیده گرفته و پس از چندین نوبت گفتگو که پافشاری شیرین را مشاهده می‌کند خود را ملزم به پاسخگویی دانسته و جفت‌های هم‌جوار با سخنان شیرین را بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امانی اقبلاغ، مریم (1398). «بررسی آداب گفتمان اجتماعی در داستان­های نظامی (خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر) بر اساس منطق گفتگوی باختین»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیل، استاد راهنما: حسین نوین، استاد مشاور: عسگر صلاحی.
امینی شلمزاری، زهرا و محمدرضا نصر اصفهانی و سیده مریم روضاتیان (1402). «تحلیل گفتمان انتقادی قدرت در خسرو و شیرین نظامی»، نشریۀ متن پژوهی، 27(96)، 201- 173.
پالتریج، برایان (1396). درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمۀ طاهره همتی، تهران: نویسه پارسی.
پیکانی، پروین و رحمان ذبیحی و علیرضا شوهانی (1401). «تحلیل مناظرۀ خسرو و فرهاد به روایت نظامی گنجوی و خانای قبادی از دیدگاه اصول همکاری گرایس»، پژوهشنامۀ ادبیات کُردی، 9(15)، 112-97.
چلمقانی، مریم (1400). «مقایسۀ تحلیلی زبان زنان و مردان در گفتگوهای خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی بر اساس علم معانی»، دانشگاه اصفهان، استاد راهنما: سیده مریم روضاتیان.
حسن­پور، هیوا و تورج خسروی شعبانی (1402). «تحلیل گفتگو: واکاوی پاره­گفتارها در دو رمان حصار و سگ­های پدرم و یکلیا و تنهایی او»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر، 13 (1)، 78- 54.
حسن­زاده، لیلا (1390). «بررسی عنصر گفتگو در خسرو و شیرین نظامی گنجوی»، دانشگاه پیام­نور مرکز قزوین، استاد راهنما: تورج عقدایی منصور پیرانی.
دودانگه، محرمعلی (1389). «بررسی و تحلیل گفتگو در خمسۀ نظامی با تأکید بر مثنوی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون»، دانشگاه پیام نور استان تهران، استاد راهنما: مصطفی گرجی، استاد مشاور: فاطمه کوپا.
ریترز، جورج (1393). نظریه­های جامعه­شناختی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی.
سیلورمن، دیوید (1393). روش تحقیق کیفی در مطالعات جامعه­شناختی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: جامعه‌شناسان.
شیخ حسنی، زینب و محمد امیر مشهدی (1397). «تحلیل عناصر داستان در منظومه­های خسرو و شیرین نظامی و شیرین و خسرو هاتفی»، نشریۀ علوم ادبی، 8 (13)، 91-63.
فلیک، اووه (1392). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
کِرِس، گونتر (1401). تحلیل گفتمان چند وجهی، ترجمۀ زهرا مجدی­زاده و منصوره حجاری، نشریۀ جامعه، فرهنگ و رسانه، 11 (42)، 310-279.
مشرف­الملک، مریم و سمیرامیس ابراهیمی (1397). «تحلیل گفتمان نظامی در منظومۀ خسرو و شیرین از منظر آمریّت گوینده»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، 7(13)، صص 199-183.
نظامی گنجه­ای، الیاس بن یوسف (1374). خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
یوسف قنبری، فرزانه (1395). «سبک خوانش چندآوایی و رویکرد میخائیل باختین در منطق مکالمه (مورد مطالعه: منظومۀ خسرو و شیرین نظامی)»، همایش بین­المللی شرق­شناسی، فردوسی و فرهنگ و ادب پارسی، دورۀ 1.
یوسفیان، عارفه (1397). «بررسی، تحلیل و مقایسۀ عنصر گفتگو در منظومه­های نظامی و امیرخسرو دهلوی»، دانشگاه لرستان، استاد راهنما: محمدرضا حسنی جلیلیان، استاد مشاور: علی حیدری و علی نوری.