گفتمان شناسی اخلاق در فولکلور بر مبنای روش تفسیرگرایی کلیفورد گیرتز (نمونۀ مطالعه: ضربالمثلهای کردی کردستان ایران و ضرب المثل‌های عربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

3 دکتری جامعه‌شناسی، پژوهشگر پژوهشکدۀ کردستان‌شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

فولکلور و ادبیات شفاهی هر ملتی آینه تمامعیاری است که ارزشهای اخلاقی آن ملت را بازتاب میدهد. بدون شک کُرد و عرب به دلیل همجواری و همسایگی، ارتباط تاریخی بلندمدتی را تجربه نموده و بر فرهنگ همدیگر تأثیر داشتهاند. هدف اصلی این پژوهش بررسی تطبیقی جایگاه اخلاق در فولکلور و ادبیات شفاهی کُردی (سورانی) و ادبیات فولکلور و شفاهی عربی میباشد. خوانش انسانشناختی ضربالمثلهای کُردی و ضرب‌المثل‌های عربی که دربرگیرندۀ بیشترین نمودها و بازتابهای مربوط به ارزشهای اخلاقی است، ابعاد مشترک و متفاوت جایگاه اخلاق را در دو فرهنگ کُردی و عربی روشن می‌‌نماید. در این پژوهش ابعاد ارزشهای اخلاقی در دو بعد پیامدی و هنجاری در نظر گرفته شده که بعد پیامدی اخلاق مرتبط با دیگری، خود و طبیعت را شامل میشود. هم‌چنین بعد هنجاری شش معیار کمالطلبی، پرهیز از رفتار ناشایست، فضیلت اخلاقی، بخشش و هویت اخلاقی را در بر میگیرد. مسأله اصلی این تحقیق بررسی نحوۀ بازنمایی ارزشهای پیامدی و هنجاری مربوط به اخلاق در ضربالمثلهای کُردی و عربی میباشد. مقایسه تطبیقی شاخصهای مورد اشاره مربوط به اخلاق در بستر ضربالمثلهای کُردی و ضرب‌المثل‌های عربی از منظر انسانشناسی فرهنگی و با بهرهگیری از روششناسی توصیف ضخیم کلیفورد گیرتز به این نتیجه انجامید که شباهتهای مربوط به زندگی اجتماعی باعث ایجاد جهت‌‌گیری مشترکی در ارزشها و باورهای اخلاقی بازتاب یافته در ضربالمثلهای کُردها و اعراب گردیده است. همچنین تفاوتها در بیان و تعریف ارزشهای اخلاقی؛ تفاوتهای مربوط به زبان، جغرافیا، فرهنگ، تجربۀ تاریخی و زیستجهان این دو قوم را مشخص مینمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقائی، مهرداد، قاسمی، طاهر. (1399). «بررسی تطبیقی امثال و مثل‌نماهای عربی و کردی: در مجمع الأمثال میدانی با په‌ندی پیشینیان ملّا غفور دبّاغی»، پژوهشنامه ادبیات کردی، 6(2)، 47-35.
حریرچی، فیروز. ( ١٣٧٥). امثال و حکم. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
خسروی، کبری؛ فتحی ایرانشاهی، طیبه؛ کرمپور، علی. (1396). «بررسی تطبیقی ضرب المثل های عربی و لکی»  فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین ، 7(4)، 63-80.
ذوالفقاری، حسن. (1388). «بررسی ضرب المثل‌های فارسی در دو سطح واژگانی و نحوی»،  فنون ادبی، 1(1)، 57-80.
ساروخانی، باقر. (١٣٨٦). «فولکلورشناسی از روش تا معنی»، فرهنگ مردم ایران، 10، 16-9.
شیرخانی، محمد رضا؛ شوهانی، علیرضا؛ احمدی‌خواه، مهدی. (١٤٠٠). «بررسی تطبیقی لفظ و معنا در امثال کُردی ایلامی و عربی»،  نشریه ادبیات تطبیقی، 13(25)، 121-143.
گیرتس، کلیفورد. (١٣٩٩). تفسیر فرهنگ‌ها، ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.
مصطفایی‌راد، نادر. (١٣٩١). بررسی تطبیقی امثال عربی و کُردی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه کردستان.
بوتارن، قادة. ( 1987). الأمثال الشعبیة الالجزائریة، ترجمة عبدالرحمن حاج صالح: دارالحضارة.
 خفاجی، عبد المنعم. (1985). دیوان الأمام الشافعی، القاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة.
العسکری، ابو هلال. (1408 ق). الحکم و الأمثال، ، بیروت: دارالجیل.
علی عبدالله، ناصر. ( 1371). المحادثة، المنهج الحدیث فی تعلیم اللغة العربیة، تهران؛ مطبعة مجمع العلمیة و الثقافیة المجد.
 غنیة، عابی. (2016). الدلالات الإجتماعیة فی الأمثال الشعبیة، منطقة أولاد عدی لقبالة أنموذجا.
 مرتاض، عبدالملک. (1998). السبع معلقات مقاربة سیمائیة/ انتروبولوجیة لنصوصها، من منشورات اتحادکتاب العرب.
 المیدانی، ابوالفضل. (بی‌تا). مجمع الأمثال، مکتبة مشکاة الإسلامیة.
منابع کردی:
به‌هرامی، ئه‌حمه‌د. (١٣٩٣). پهندی پیران و فهرموودهی ژیران. سنه: په‌خشانگای زانکوی کوردستان.
جه‌لال، مه‌حموود عه‌لی.( ١٩٨٢). ئیدیوم له زمانی کوردیدا. به‌غداد: په‌خشانگای حیسام.
ده‌بباغی، مه‌لا غه‌فوور. (١٣٩٤). پهندی پیشینییان. سه‌قز: ئه‌ندیشه.
زارعی، اسماعیل. (٢٠١٠). فهرههنگی پهند. چاپی یه‌که م. هه‌ولیر: کوردستان.
سه‌رسیفی، ڕه‌زا(١٣٨٩). پهندی پیشینیانی کوردی. سه‌قز: بلاوکراوه‌ی گوتار.
مه‌ردۆخ ڕۆحانی، ماجد.( ١٣٨٥). فهرههنگی فارسی – کوردی. سنه: زانکوی کوردستان، سنندج.