تعامل روایی در شاهنامۀ فردوسی با تکیه بر بخش‌های اسطوره‌ای و حماسی (تحلیلی گفتمانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

شاهنامۀ فردوسی یکی از آثار ادبی - روایی زبان فارسی است که در طول دوره‌های تاریخی، خود را به عنوان یک اثر ماندگار تثبیت کرده است. این اثر ادبی روایی از عناصری برای انتقال مفاهیم خود بهره برده است و از طریق آن‌ها سعی می‌کند با خواننده تعامل برقرار کند. تعامل روایی در شاهنامۀ فردوسی، الگوها و شاخصه‌های خاص خود را دارد که بسته به موضوع و امر خاصی که بازنمایی می‌کند از سوی خالق آن انتخاب شده است. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی در پی تبیین تعامل روایی در شاهنامۀ فردوسی با تکیه بر بخش‌های اسطوره‌ای و حماسی است و قرائتی گفتمانی از آن ارائه می‌دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد: فردوسی را نباید به عنوان راوی اصلی و بنیادی شاهنامه دانست. فردوسی را باید در مقام راوی نیابتی در نظر گرفت که با تکیه بر روایت‌های پیش از خود به روایت شاهنامه و انسجام و وحدت‌بخشی آن دست زده است. قدرت دخل و تصرّف او در اظهارگری و تفسیرگری پاره‌های روایتی در قالب شکست روایی کاملاً مشهود است و گاهی به صورت واضح و روشن، خطاب به روایت‌شنو خود، گفتمان روایی مد نظر خود را بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آیدنلو، سجاد (1383). «تأملاتی دربارۀ منابع و شیوۀ کار فردوسی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، 47 (192)، 85-148.
ابدالی، اعظم و جهانگیر صفری (1398). «ارتباطات غیرکلامی با تکیه بر روایت شاهنامۀ فردوسی»، هشتمین همایش ملی متن‌پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون حماسی.
ابوت، اچ پورتر (1397). سواد روایت، ترجمۀ رؤیا پورآذر و نیما م.اشرفی، تهران: نشر اطراف.
آذرنوا، لیدا (1392). «تحلیل روایت‌شناختی شاهنامه»، دانشگاه تربیت معلم، استاد راهنما: غلامعلی فلاح، استادان مشاور: فرزان سجودی، حبیب‌اله عباسی، رسالۀ دکتری.
باکلند، وارن (1401). روایت و روایتگری (کنکاش در داستان­گویی سینمایی)، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.
برانیگان، ادوارد (1396). درک روایت و فیلم، ترجمۀ سید جلیل شاهرودی لنگرودی، تهران: سیاهرود.
بونیترز، پاسکال (1398). قاب­زدایی­ها (جستارهایی در باب نقاشی و سینما)، ترجمۀ مهدیس محمدی، تهران: علمی فرهنگی.
پرینس، جرالد (1395). روایت‌شناسی، شکل و کارکرد روایت، تجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
تامس، برانون (1401). روایت، مفاهیم بنیادی و روش‌های تحلیل، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: مروارید.
جودی نعمتی، اکرم (1387). «تناسب رنگ‌ها در صورخیال و هستۀ روایی شاهنامه»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 11، 57-82.
حسن­پور، هیوا و آزاده اسلامی (1395). «وحدت راوی­ها در رمان منِ او و خلق مضمون عرفانی (با تکیه بر مؤلفه­های پسامدرن»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر، 6 (3)، 122-99.
خادمی، نرگس؛ قائمی، فرزاد و مریم صالحی‌نیا (1397). «تغییرات الگوی روایی منظومه‌های پهلوانی بعد از شاهنامه (با تأکید بر روایت سام‌نامه)»، کهن نامۀ ادب پارسی، 9(27)، 41-68.
دبلیو میر، فردریک (1400). روایت و کنش جمعی، ترجمۀ الهام شوشتری‌زاده، تهران: اطراف.
سانتاگ، سوزان (1397). دربارۀ عکاسی، ترجمۀ مجید اخگر، تهران: بیدگل.
علامی، ذوالفقار و آرزو حیدری (1396). «بررسی گفتمان روایی در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، 13(23)، 115-135.
فتحی، امیر و الهه شعبانی (1393). «تحلیل ساختاری طرح داستان نوذر بر اساس نظریه‌های ساختارگرایان»، همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادبیات فارسی.
فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
فلودرنیک، مونیکا (1399). درآمدی بر روایت­شناسی، ترجمۀ هیوا حسن­پور، اصفهان: خاموش.
کوری، گریگوری (1391). روایت‌ها و راوی‌ها، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
مینا، بهنام (1390). «بررسی تعامل دو نظام روایی و گفتمانی در داستان رستم و اسفندیار؛ رویکرد نشانه معناشناختی»، نشریۀ جستارهای زبانی، 2 (4)، 16-1.
هیوارد، سوزان (1399). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: نشر هزارۀ سوم.