تحلیل گفتمان بوم گرایانه ادبیات کودک و نوجوان مطالعه موردی (تۆپێک لە سەر ئاو، سیمرغ پدربزرگ من بود)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

چکیده

نیمة دوم قرن بیستم میلادی، مصادف بود با به وقوع پیوستن مشکلات و دغدغه­های زیست محیطی در جهان که همگی ناشی از فعالیت­های ویرانگر انسان در طبیعت بود. چنین دغدغه‌هایی به شکل­گیری جنبش­های زیست محیطی در سراسر دنیا انجامید که همة آن­ها تلاش‌های خود را بر حفاظت از طبیعت، متمرکز کرده بودند. در این بین، رویکردهای جدیدی در ادبیات شکل گرفت که پژوهش­های ادبی و بینارشته­ای را تحت تأثیر قرار داد. نقد بوم‌گرا به عنوان یکی از این رویکردهای علمی وارد حوزة مطالعات بینارشته­ای شد و در آثار ادبی به دغدغه­های محیط زیست، عواقب و پیامدهای بی­توجهی به آن، ارائۀ راهکارها برای برون رفت، حفظ محیط زیست و... پرداخته شد. ادبیات کودک و نوجوان به عنوان یکی از انواع مهم ادبیات، از این قاعده مستثنا نبوده و شاعران و نویسندگان زیادی دغدغه­های زیست محیطی را وارد قلمرو ادبیات کودک کرده­اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و به صورت تطبیقی، به بررسی و تحلیل چگونگی بازنمایی طبیعت در ادبیات کودک و نوجوان با تکیه بر تۆپێک لە سەر ئاو و سیمرغ پدربزرگ من بود، پرداخته و از منظرهای نقد نحوة مصرف و بکارگیری منابع طبیعی، تأثیرات مخرّب انسان در محیط زیست، لزوم حفظ و ایجاد تعادل بین توسعة انسانی و حفاظت از طبیعت به عنوان ارزشی خدادادی، روابط تعاملی میان انسان و موجودات بر اساس دیدگاه­های انسان‌محور، رمان‌های مذکور تحلیل شده­اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در هر دو رمان نویسندگان سعی کرده­اند مفاهیم زیست محیطی را در ساختاری کودکانه بازگو کنند که خود در تثبیت لزوم اهمیت به محیط زیست و آموزش آن در کودکی اثرگذار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسماعیلی، زهرا، مزاری، نگار، و عذرا قندهاریون. (1398). «بررسی مضامین زیست‌‌محیطی در آثار کودک و نوجوان در ادبیات فارسی براساس نقد بوم‌‌گرا از خلال مطالعه: هوشمندان سیارۀ اوراک رمان فریبا کلهر»، مطالعات زبان فرانسه، 110-95.
پارساپور، زهرا. (1392). نقد بومگرا ( ادبیات و محیط زیست). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارساپور، زهرا. (1400). اخلاق زمین: نقد متون عرفانی و ادبی با رویکرد اخلاق زیست محیطی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پارساپور، زهرا، حسن­پور, هیوا. (1401). «نقش ادبیات در تحوّلات گفتمان محیط زیستی.»، تاریخ ادبیات، 268-249.
جوانبخت، محمد، کیاورزمقدم، مجید، نیسانی سامانی، نجمه، زبردست، لعبت، و علی درویشی بلورانی. (1398). «مدل‌سازی مکانی-زمانی کیفیت محیط زیست‌شهری». پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، 51(1) 247- 229.
حسن زاده، علیرضا. (1381). افسانة زندگان؛ ج2، تهران: نشر بقعه و مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
حسن­پور، هیوا و زهرا پارساپور. (1401). «تحلیل گفتمان آگهی‌های بازرگانی بوم‌محور (مطالعۀ موردی: ایزی پیک، پاپیا، کریستال کوالا، آیری پلاست)». مطالعات بین‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ126-107.
خراسانی, محبوبه، و فریده داودی مقدم. (1398). «طبیعت در قصه‌های عامیانۀ ایرانی از دیدگاه نقد بوم‌گرا». فنون ادب، 84-69.
درخشانی، زانیار. (1399). تۆپێک لە سەر ئاو. سقز: انتشارات ریگا
ذکاوت، مسیح. (1397). «درآمدی بر بوم‌فمنیسم: مطالعه‌ی موردی دو دوست و دیلینگ دیلینگ». مطالعات ادبیات کودک، 76-55.
رضازاده، ناهید. (1400). بوم­شناسی تخیلات کودکی، مشهد: جهاد دانشگاهی.
سجادی، بختیار و بهاروند امان‌الهی. (1398). «انسان­مداری در تقابل با زیست­مداری: مواجه سوژه­های انسانی با محیط­زیست در رمان چساپیکه اثر جیمز ای. میچر.» نقد زبان و ادبیات خارجی، 23.
سرمشقی، فاطمه. (1398). سیمرغ پدربزرگ من بود. تهران: نردبان
سوبِل، دیوید، ترجمة گلنار محبعلی. (1401). کودکی و طبیعت (اصول طراحی برای معلمان). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
عکاشه، سمیر. (1399). فلسفة زیست‌شناسی، ترجمة کاوه فیض‌اللهی، تهران: فرهنگ نشر نو.
عیسی­پور کهلبونی، اصغر. (1392). «بوم گرایی در آثار هوشنگ مرادی کرمانی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
کیان‌پور، معصومه، و مریم‌السادات فیاضی.(1396). «مضامین زیست محیطی در اشعار گیلکی بر اساس رویکرد نقد بوم‌گرا.» ادبیات پارسی معاصر، 7(3 ) 69- 43.
نیس، آرنه، ترجمة نسترن خسروی .(1399). بوم­شناسی، اجتماع و سبک زندگی. تهران: انتشارات بان.