ادبیات جهان؛ از معیارهای جهانشمول تا کثرت‌‌گرایی فرهنگی (نمونه موردی: شعر نو کردی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پژوهشکده‌ کردستان‌شناسی دانشگاه کردستان

چکیده

شعر کردی همگام با گسترش نوگرایی در سطح جهان و منطقۀ خاورمیانه، در رابطه‌ای پیچیده و چندسویه با زمینه‌ها و میراث ادبی و فرهنگی خود و دیگران، همچنین در پیوند با فرم‌ها و سبک‌های جدید جهانی، به سمت نوگرایی سوق یافته است. ظهور نظام جهانی و فرایندهای اقتصادی و سیاسی همبستۀ آن، جغرافیایی فرهنگی و نظامی از بایگانی را برای مشروعیت‌بخشیدن به آثار مرجع پدید آورده است. ادبیات جهان همچنانکه دربرگیرندۀ فرایندهای هژمونیک‌ زبان‌ها و فرهنگ‌های اروپایی است، حاوی ضدجریان‌هایی است که مقیاس‌های اروپامحور آثار مرجع و مرجح ادبیات جهان را به چالش کشیده و با بهره‌گیری از تکینگی و خاص‌بودگی بیان و محتوای خود، به جایگاهی فراتر از سطح محلی دست یافته‌اند. رویکرد مرکزگرا و سلسله‌مراتبی که حاوی گرایش اروپامحور و معیارهای انحصارطلبانه است روند نوگرایی در ادبیات و زبان‌های مختلف را بر اساس مدل مرکز-پیرامونی و خطی تبیین می‌کند. پرسش اساسی این پژوهش این است که چه رویکردهای آلترناتیوی، فرایند‌های نوگرایی در شعر کردی و نسبت آن با امواج نوگرایی در جهان و منطقه را فراتر از مدل‌های خطی و واکنشی تبیین کرده و توجیه‌های‌ نظری و روش‌شناختی این‌گونه تبیین‌ها در شناخت پویایی و ویژگی‌های تقلیل‌ناپذیر شعر کُردی چیست؟ این پژوهش در جریان واکاوی فرایندهای نوگرایی در شعر کُردی، به پیچیدگی‌ها و چندساحتی‌بودن این روند‌ پرداخته و در مقابله با رویکردهای تک‌خطی و اروپامحورانه بر خوانش‌های مرکززدوده و چندجانبه‌نگر تأکید کرده است. این پژوهش در چهارچوب نظریه‌های مرتبط با جامعه‌شناسی ادبیات، ایده‌های مارشال برمن، پاسکال کازانووا، گایاتری اسپیواک، دیوید دمراش و رویکردهای مربوط به ادبیات جهان، نقدهای پسااستعماری و انتقادی به تحلیل روند تکوین نوگرایی شعر کردی پرداخته و با روشی تحلیلی-توصیفی در بررسی متون موجود، به این نتیجه رسیده است که با توجه به استقلال نسبی و تکین‌بودگی وضعیت ادبیات و شعر نو کردی، فرایند نوگرایی آن دارای روندی درون‌برون­زا، چندساحتی، غیرخطی و مرکززدوده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسپیواک، گایاتری. (١٣٩٧). آیا دیگری فرودست می‌تواند سخن بگوید؟، ویراستاران بیل اشکرافت؛ گریت گریفیتز و هلن تیفین، ترجمۀ میثم بهروش، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بابک‌ معین، مرتضی. (1392). چیستی ترجمه در هرمنوتیک گادامر و ریکور، تهران: نشر سخن.
برمن، مارشال. (1379). تجربه مدرنیته، ترجمۀ مراد فرهادپور، تهران: نشر طرح نو.
برینت، الیزابت. (١٤٠٠). از زندگی متأملانه به زندگی فعالانه در مجموعه مقالات تأخیر بنیادین روشنگری(شرحی بر «مشروعیت مدرن» هانس بلومنبرگ)، ترجمه، تدوین و تألیف زانیار ابراهیمی، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری پگاه روزگار نو.
بنیامین، والتر. (1393). برگزیدۀ مقالات والتر بنیامین، ترجمۀ رؤیا منجم، تهران: نشر علم.
بیننده، مسعود. (1393). ادبیات کُردی و جمهوری جهانی ادبیات، بازآوری در سایت برای همه:
 http://leilasadeghi.com/naghd/note/790-masood-binandeh
پارکر، سیمون. (١٣٩٧). نظریۀ شهری و تجربۀ شهری، ترجمۀ حمیدرضا تلخابی و فرخ مهرآیین، تهران: نشر تیسا.
تری، ایگلتون. (١٣٩٩). رخداد ادبیات، ترجمۀ پیمان چهرازی، تهران: انتشارات آگه.
توفیق، ابراهیم و همکاران. (١٣٩٨). نامیدن تعلیق(برنامه‌ای پژوهشی برای جامعه‌شناسی تاریخی انتقادی در ایران)، تهران: انتشارات مانیا هنر.
دمراش، دیوید. (١٣٩٠، خرداد ٢٤). ادبیات جهان در فضایی چهاربعدی عمل می‌کند، سخنرانی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بازآوری از سایت برای همه: https://www.ibna.ir/news/104615/
دمراش، دیوید. (١٣٩٩). ادبیات جهان چیست؟، ترجمۀ مصطفی حسینی، تهران: نشر بان.
دومینگز، سزار؛ ساسی، هان و داریو ویلانوا. (١٣٩٩). درآمدی بر ادبیات تطبیقی، ترجمۀ مسعود فرهمندفر و روشنک اکرمی، تهران: نشر سیاهرود.
ریکور، پل. (١٣٩٤). استعاره و پارادایم‌های ترجمه، ترجمۀ مهرداد پارسا، تهران: نشر شوند.
زینی‌وند، تورج. (١٣٩٤). «معرّفی و تحلیل دیدگاه‌های نقدی ادوارد سعید بر چالش‌های بنیادین ادبیات تطبیقی»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، شماره ٢(پیاپی ٦)، پاییز و زمستان، ٧٠-٤٧.
شهریوری، نادر. (١٣٨٧). سیاست رمانتیک، تهران: فرهنگ صبا.
ضیاءابراهیمی، رضا. (1397). پیدایش ناسیونالیسم ایرانی: نژاد و سیاست بی‌جاسازی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
فیروزآبادی، سید سعید. (١٣٨٨). «گوته و مفهوم ادبیات جهانی و تطبیقی»، مجلۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، سال سوم، شمارۀ ١٢، ١٠٤-٩١.
کازانووا، پاسکال و فرانکو مورتی. (1393). ادبیات و جهان، ترجمۀ شاپور اعتماد، تهران: نشر آگه.
کازانووا، پاسکال. (1392). جمهوری جهانی ادبیات، ترجمۀ شاپور اعتماد، تهران: نشر مرکز.
گریبنر، ست. (١٣٩٩). شهرهای استعماری در شهر در ادبیات، ویراستۀ کوین مک‌نامارا، ترجمۀ نگین نوریان دهکردی، تهران: نشر خوب.
مارچتیچ، آدریانا. (١٤٠١). پس از ادبیات تطبیقی، ترجمۀ مسعود فرهمندفر و پگاه فرهنگ‌مهر، تهران: نشر مروارید.
مک‌نامارا، کوین‌آر و تیموتی گری. (١٣٩٩). انواعی از شبانی شهری در شهر در ادبیات، ویراستۀ کوین مک‌نامارا، ترجمۀ نگین نوریان دهکردی، تهران: نشر خوب.
نجومیان، امیرعلی. (١٣٩١). «به سوی تعریفی تازه از ادبیات تطبیقی و نقد تطبیقی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال ٩، شماره ٣٨، زمستان، ١٣٨-١١٥.
نظری‌منظم، هادی. (١٣٨٩). «ادبیات تطبیقی: تعریف و زمینه‌های پژوهش»، نشریه ادبیات تطبیقی، دورۀ جدید، سال اول، شماره ٢، ٢٣٧-٢٢١.
وفا، امیرحسین. (١٣٩٦). «مرگ یک رشته و استعمارزدایی از ادبیات تطبیقی»، فصلنامه مترجم، سال بیست‌وششم، شماره ٦٢، ٩١ – ٨١.
ولی، عباس. (1393). «کوردها و دولت در ایران»، ترجمۀ رزگار رشیدپور، فصلنامه زریبار، شماره 86&85، 126-112.
یوست، فرانسوا. (١٣٨٧). «مفهوم ادبیات جهان»، ترجمۀ علی‌رضا انوشیروانی، نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی، بهار: شماره 5، ٦٠-٣٧.
بینه‌نده، مه‌سعوود. (١٣٩٣). «کۆنه‌ڕووخێن، بنیاتی تازه‌دانه‌ر!(گۆران، شاعیرێکی بتشکێن)»، حه‌وته‌نامه‌ی سیروان.
ڕه‌سووڵ باڵه‌کی، یادگار. (2005). سیماکانی تازه‌کردنه‌وه‌ی شیعری کوردی(1932-1898)، هه‌ولێر: ده‌زگای سپیرێز.
عه‌بدولواحید که‌ریم، ئازاد. (2008). دیوانی شێخ‌نوری شێخ ساڵه‌ح(به‌رگی یه‌که‌م)، هه‌ولێر: ده‌زگای ئاراس.
عه‌بدولواحید که‌ریم، ئازاد. (2010). نوێگه‌ری له شیعری کوردیدا، هه‌ولێر: ده‌زگای ئاراس.
عه‌لی ڕه‌سووڵ، جه‌عفه‌ر. (2008). سۆفیزم و کاریگه‌ریی له‌سه‌ر بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازیی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کورددا(1925-1880)، سلێمانی: مه‌ڵبه‌ندی کوردۆلوجی.
ئاشتی، سه‌لاحه‌دین و عومه‌ر ئیلخانی. (٢٠١٤). شه‌نگه‌سوار(سه‌رجه‌می به‌رهه‌مه‌کانی سواره ئیلخانی‌زاده)، سلێمانی: غه‌زه‌‌ڵنووس.